Waarom wordt Chanoeka ook wel 'Joods Kerstmis' genoemd? (2024)

Misschien heb je geen flauw idee wat Chanoeka precies is en wat er gevierd wordt. Niet zo vreemd, want in Nederland besteden we weinig aandacht aan deze joodse feestdag. In de Verenigde Staten daarentegen pakken ze flink uit. Chanoeka kreeg daar zelfs de bijnaam 'joods Kerstmis'. Maar Chanoeka is natuurlijk niet Amerikaans. En het heeft al helemaal niets met Kerstmis te maken. Wat is het dan wel voor feest?

Wat is de betekenis van Chanoeka?

Om de betekenis van Chanoeka te snappen, moet je eerst iets weten over het belang van de joodse tempel in Jeruzalem. Volgens de joodse overlevering zijn er in deze stad twee tempels geweest. Om het eenvoudig te houden, richten we ons alleen op de tweede: de Tempel van Herodes. Deze werd ingewijd (geheiligd) in 515 voor Christus en verwoest in 70 na Christus. De tempel speelde een cruciale rol tijdens joodse feesten en ze brachten er offers.

Aan deze praktijken kwam een einde toen in 165 voor Christus het Seleucidische Rijk het land Israël binnenviel. De Seleuciden vervolgden de Joden en ze gebruikten de tempel om varkens in te slachten als offer voor Zeus. Een grotere schoffering is haast niet denkbaar. Daarop kwamen de Joden in opstand onder leiding van Judas Makkabeüs. Ze wonnen de strijd en heiligden de tempel opnieuw met rituele olie. Ze besloten deze gebeurtenis ieder jaar acht dagen lang te herdenken. Chanoeka, dat letterlijk 'inwijding' of 'toewijding' betekent, was geboren.

Wat wordt er gevierd met Chanoeka?

Bovenstaand verhaal vinden we in het boek van de Makkabeeën, dat vermoedelijk rond 125 voor Christus is geschreven. Latere vertellingen voegen daar nog een 'wonder' aan toe. Volgens de legende kwam Judas Makkabeüs in de tempel aan en zag hij dat alle rituele olie door de Seleuciden was ontheiligd. Hij vond nog maar één intact flesje waarmee hij de kandelaber (kandelaar met meerdere armen) kon ontsteken om de tempel te heiligen.

Normaalgesproken was één flesje genoeg voor één dag, maar nu bleef de kandelaber acht hele dagen branden. Deze versie van het verhaal leverde Chanoeka de bijnaam 'het feest van de lichtjes' op. Het is weliswaar niet het originele verhaal, maar wel de versie die is blijven hangen.

Tradities tijdens Chanoeka

Om dit wonder en de heiliging van de tempel te herdenken, ontsteken Joden een zogeheten chanoekia. Deze kandelaber heeft in tegenstelling tot de traditionele menora acht zijarmen in plaats van zes. Dit vanwege de olie die acht dagen zou hebben gebrand.

Naast het ontsteken van de speciale menora, spelen Joden met een dreidel, een joods tolletje. Daarop staan de Hebreeuwse letters voor N, G, H en S. Samen vormen ze een acroniem vor nes gadol haya sham (een groot wonder vond hier plaats). Met de tol spelen ze een gokspelletje: kom je op de ene letter uit, dan stop je geld in de pot. Land je op de andere letter? Dan krijg je juist geld. Een kindvriendelijke versie verruilt echt geld voor chocolademuntjes.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Een traditionele maaltijd bestaat uit latkes, een soort aardappelpannekoekjes en soefganiot. Die lijken nog het meest op berlinerbollen.

Waarom is Chanoeka 'Joods Kerstmis' gaan heten?

Oké, als laatste komen we nog even terug op 'Joods Kerstmis'. Hoe is die bijnaam ontstaan? Dat komt vooral door het moment waarop het gevierd wordt: 25 Kislev. Dit is de derde maand in het joodse jaar en valt vaak in december, de maand van kerst. Omdat de Hebreeuwse kalender een maankalender is, wisselt de exacte datum van Chanoeka ieder jaar.

Sinds 1979 ontsteekt de Amerikaanse president samen met de Joodse gemeenschap een chanoekia. George W. Bush begon in 2001 de traditie om in het Witte Huis een feest te geven ter ere van Chanoeka. Hij deed dit samen met leden van de chassidische gemeenschap, een ultra-orthodoxe stroming binnen het jodendom. Dit verklaart waarom Chanoeka in de VS veel groter is dan in Nederland.

Dat het feest in de VS zoveel aandacht krijgt, is best bijzonder. Binnen het jodendom is Chanoeka namelijk een klein feest zonder restricties. Dit in tegenstelling tot feesten als Jom Kipoer en Pesach, waarbij het gebruik van elektriciteit en werken bijvoorbeeld niet zijn toegestaan.